انواع اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی چیست؟

در یک مدرسه که تعداد دانش‌آموزان زیادی حضور دارند، هر کودکی مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از نقاط قوت و چالش‌ها را به کلاس درس می‌آورد. مسئولیت اصلی والدین این است که فرزند خود را بشناسند و از مسائل او باخبر شوند، اما کادر مدرسه و به‌خصوص معلم‌ها مسئولیت دشوارتری را بر عهده دارند، چرا که باید از همه‌ی دانش‌آموزان خود شناخت کافی داشته باشند تا بتوانند برای طی کردن مسیر تحصیلی به بهترین نحو، به آن‌ها کمک کنند. در این راستا، برای برخی از دانش آموزان، سفر یادگیری ممکن است مملو از موانعی باشد که پیشرفت تحصیلی آن‌ها را مختل می‌کند. این موانع اغلب نشان‌دهنده‌ی اختلالات یادگیری است که می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر توانایی کودک برای کسب و به‌کارگیری دانش تاثیر بگذارد.

در این مقاله انواع اختلالات یادگیری را که دانش‌آموزان ابتدایی ممکن است با آن‌ها مواجه شوند، تاثیرات آن بر عملکرد تحصیلی و همچنین راهکارهای موثر برای مدیریت و رفع این اختلالات را بررسی می‌کنیم تا اگر به‌عنوان معلم یا والد، دانش‌آموز یا فرزند شما اختلال یادگیری داشت بدانید چه کاری باید انجام دهید.

اختلالات یادگیری چیست؟

اختلالات یادگیری که به‌عنوان ناتوانی‌های یادگیری نیز شناخته می‌شوند، مجموعه‌ای از شرایط عصبی هستند که بر توانایی فرد در کسب، پردازش، تفسیر، ذخیره یا تولید اطلاعات به شیوه‌ای معمولی تاثیر می‌گذارند. در واقع این‌طور هم می‌توانیم بگوییم که دانش‌آموزانی با اختلال یادگیری، متفاوت از دیگران می‌شنوند، می‌بینند و درک می‌کنند. این اختلالات می‌توانند در مهارت‌های یادگیری مانند خواندن، نوشتن، ریاضیات و ارتباطات اختلال ایجاد کنند، به این طریق دانش‌آموزان در مدرسه و خانه دچار چالش می‌شوند. البته توجه به این نکته مهم است که اختلالات یادگیری نشان‌دهنده‌ی کمبود هوش نیست. افراد مبتلا به اختلال یادگیری ممکن است هوش متوسط یا بالاتر از حد متوسط داشته باشند، اما در زمینه‌های خاص یادگیری با مشکلاتی مواجه شوند. در ضمن والدین و معلمان، نباید کودکانی با اختلال یادگیری را به تنبلی و بی‌انگیزگی متهمم کنند و با آن‌ها طوری رفتار کنند که انگار تنبل هستند.

علل بروز اختلالات یادگیری چیست؟

گفته می‌شود که علل دقیق اختلالات یادگیری به‌طور کامل شناخته‌شده نیست و در واقع نمی‌توان یک دلیل واحد و مشخص را برای ایجاد اختلال یادگیری در نظر گرفت، بلکه اختلالات مربوط به یادگیری احتمالا ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عصبی، محیطی و شناختی هستند. در این‌جا برخی از عوامل بالقوه که ممکن است در ایجاد اختلالات یادگیری نقش داشته باشند آورده شده است:

• عوامل ژنتیکی: افراد با سابقه خانوادگی اختلال یادگیری ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند.
• تفاوت در ساختار و عملکرد مغز: ناهنجاری‌ها در رشد یا عملکرد برخی مناطق مغز که در پردازش زبان، توجه و حافظه نقش دارند، می‌توانند اختلال در یادگیری را رقم بزنند.
• خطرات دوران بارداری: برای مثال رشد ضعیف جنین در رحم، زایمان زودرس و…
• عوامل محیطی: عوارض حین تولد یا تجربیات اولیه دوران کودکی، ممکن است بر ایجاد اختلالات یادگیری تاثیر بگذارد.
• عوامل آموزشی: در برخی موارد، فقدان تجارب آموزشی مناسب یا روش‌های تدریس مؤثر ممکن است به مشکلات یادگیری منجر شود.

بیشتر بخوانید: علت عدم تمرکز دانش آموزان چیست؟

علائم اختلال یادگیری در کودکان

اکثر کودکان به‌خصوص در سنین پایین و دوران ابتدایی، با مشکلاتی در یادگیری مواجه می‌شوند و ممکن است برخی مباحث و دروس را کمی دیرتر و سخت‌تر یاد بگیرند. در واقع هر مشکلی که دانش‌آموز در مدرسه داشته باشد اختلال یادگیری نیست و شاید موقتی باشد و خیلی زود رفع شود، اما اگر موارد و علائمی که می‌بینید مدام تکرار شد و رفع نشد، یعنی مشکل جدی‌تری وجود دارد و احتمالا کودک شما با اختلال یادگیری درگیر است.

مثلا اگر کودک شما یک بار در امتحان ریاضی نمره پایینی گرفت به این معنی نیست که دچار اختلالات یادگیری ریاضی است، شاید صرفا یک مبحث را خوب یاد نگرفته یا سر امتحان به دلایلی دچار حواس‌پرتی شده است و… اما به هر حال شما باید نشانه‌های رایج اختلال‌های یادگیری را بشناسید تا اگر چنین مشکلی وجود داشت، بتوانید هر چه زودتر آن را تشخیص دهید و برای درمان کودک اقدام کنید. برخی از این علائم عبارتند از:

• ناتوانی در تمرکز
• ضعف در خواندن و نوشتن
• مشکل در فهم حرف‌های دیگران
• دشواری در به خاطر سپردن دروس و یادگیری مهارت‌های جدید
• مشکل در تلفظ کلمات، صحبت کردن و دایره واژگان ضعیف
• داشتن غلط‌های املایی مکرر
• دشواری در یادگیری مفاهیم پایه ریاضی

انواع اختلالات یادگیری در کودکان ابتدایی

ناتوانی یادگیری یا اختلال‌های یادگیری طیف وسیعی از مشکلات یادگیری را در بر می‌گیرند. در واقع اختلالات مربوط به یادگیری متنوع هستند و انواع آن می‌توانند بر جنبه‌های مختلف یادگیری تاثیر بگذارند. ضمن این که هر کودک لزوما به یک اختلال یادگیری دچار نیست و برخی از کودکان ممکن است با چندین اختلال یادگیری درگیر باشند. در این‌جا برخی از شایع‌ترین اختلال‌های یادگیری را توضیح می‌دهیم، چون به هر حال معلمان و والدین باید با این اختلالات آشنا باشند تا بتوانند آن‌ها را تشخیص دهند و اقدامات اولیه را برای کمک به دانش‌آموز انجام دهند.

اختلال در خواندن (Dyslexia)

دیسلکسیا یا نارساخوانی شاید شناخته‌شده‌ترین اختلال یادگیری است که بر مهارت‌های خواندن تاثیر می‌گذارد. دانش‌آموزان مبتلا به دیسلکسیا ممکن است با تشخیص دقیق و روان کلمات دست و پنجه نرم کنند که منجر به مشکلاتی در املا، رمزگشایی کلمات و همچنین صحبت کردن می‌شود. بسیار مهم است که متوجه باشیم نارساخوانی بازتابی از هوش کودک نیست، بلکه چالشی خاص در پردازش اطلاعات واج‌شناختی است. شناسایی زودهنگام این اختلال و مداخلات هدفمند، مانند برنامه‌های خواندن با رویکرد چندحسی، می‌تواند به میزان قابل‌توجهی این مشکل را کاهش دهد. رویکرد آموزشی چندحسی یعنی معلمان از کودکان بخواهند که حواس گوناگون خود را برای فهم و پردازش اطلاعات به‌کار ببرند، مثلا از دانش‌آموز بخواهید حروف یک کلمه را با کاموای رنگی یا خمیر بازی درست کند و تلفظ کند.

اختلالات یادگیری ریاضی (Dyscalculia)

دیسکلکولیا یک اختلال یادگیری است که به صورت مشکل در درک و یادگیری مفاهیم ریاضی و عددی و دشواری در انجام محاسبات ریاضی ظاهر می‌شود. دانش‌آموزان دبستانی مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی، ممکن است با محاسبات اولیه ریاضی، یادگیری شمارش، گفتن زمان (ساعت) و درک نمادهای ریاضی مشکل داشته باشند. البته خیلی از کودکان یادگیری ریاضی کمی برایشان سخت است، اما اگر مشکلات ریاضی یک دانش‌آموز جدی باشد و با روش‌های مختلف هم نتوانید مشکلش را حل کنید، باید به این شک کنید که شاید اختلال یادگیری دارد. برای کمک به کودکی که در درک ریاضیات مشکل دارد توصیه می‌شود که بازی و ریاضی را ترکیب کنید و در واقع با بازی‌های مبتنی بر ریاضیات، مفاهیم را به او یاد دهید. همچنین باید نسبت به دیگر دانش‌آموزان، تمرین بیشتری با او انجام دهید.

اختلال یادگیری در نوشتن (Dysgraphia)

دیسگرافیا یکی از رایج‌ترین اختلالات یادگیری است که بر توانایی کودک در نوشتن منسجم و کارآمد تاثیر می‌گذارد. دانش‌آموزان ابتدایی مبتلا به اختلال نوشتن احتمالا با دست‌خط، سازماندهی افکار روی کاغذ و بیان ایده‌ها در قالب نوشته، دچار مشکل می‌شوند. همچنین این دانش‌آموزان معمولا به سختی می‌توانند در طول کلاس یادداشت بردارند، زیرا معمولا هر کلمه را به سختی و آهسته می‌نویسند و سرعت‌شان در نوشتن بسیار کم است. در ضمن دست‌خط آن‌ها اصولا خوب نیست و گاهی به اشتباه به آن‌ها شلخته یا تنبل می‌گویند که این می‌تواند روی اعتمادبه‌نفس‌شان تاثیر بگذارد و مضطرب شوند. در برخی از مدارس به چنین دانش‌آموزانی اجازه می‌دهند تا تکالیف خود را با کامپیوتر یا لپ‌تاپ انجام دهند یا این که به جای امتحان کتبی از آن‌ها امتحان شفاهی می‌گیرند.

اختلال ویژه زبانی (SLI)

دانش‌آموز مبتلا به اختلال SLI با چالش‌هایی در توسعه مهارت‌های زبانی و کلامی مواجه می‌شود که معمولا بر مواردی مانند گرامر، واژگان و درک مطلب تاثیر می‌گذارد. ضمنا این دانش‌آموزان ممکن است برای بیان شفاهی خود، یافتن کلمات مناسب، پیروی از دستورالعمل‌ها و درک زبان گفتاری دچار مشکل شوند. در این صورت، مداخله زودهنگام والدین و معلمان و کمک به دانش‌آموز از طریق گفتاردرمانی، می‌تواند در درمان این اختلال بسیار موثر باشد. در نقطه‌ی مقابل، اگر به چنین اختلالی بی‌توجهی کنید، از متخصص کمک نگیرید و فکر کنید که خودش به مرور زمان درست می‌شود، نه تنها این اختلال شدیدتر می‌شود، بلکه دانش‌آموز در برقراری روابط اجتماعی هم ضعیف می‌شود و عزت نفسش آسیب می‌بیند.

بیشتر بخوانید: ۵ راهکار کاهش استرس امتحان دانش آموزان

اختلال پردازش شنوایی (APD)

اختلال APD که یکی از انواع اختلالات یادگیری است، بر پردازش اصوات و اطلاعات شنوایی تاثیر می‌گذارد و درک و تفسیر صداها را برای دانش‌آموزان چالش‌برانگیز می‌کند. در محیط مدرسه ابتدایی، دانش‌آموزان مبتلا به APD ممکن است برای تمایز قائل شدن بین کلمات مشابه و شرکت در فعالیت‌هایی که به شدت به نشانه‌های شنیداری متکی هستند، دچار مشکل شوند. به‌طور کل اختلال پردازش شنوایی باعث تاخیر در یادگیری می‌شود، چون این دسته از دانش‌آموزان حرف‌های دیگران را اشتباه متوجه می‌شوند و شاید چیز دیگری بشنوند. در ضمن این اختلال با برخی دیگر از اختلالات یادگیری مرتبط است، مثلا برخی از کودکانی که دچار اختلال پردازش شنوایی هستند، در واقع از اختلال نارساخوانی Dyslexia هم رنج می‌برند.

درمان اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی

شاید عده‌ای از والدین وقتی متوجه شوند که فرزندان‌شان اختلال یادگیری دارند سریع مضطرب شوند و فکر کنند قابل‌درمان نیست، اما چنین فکری درست نیست. اگر پیگیر درمان فرزند خود باشید و برای درمان حتما به متخصص مراجعه کنید، نه این که صرفا با جست‌وجو در اینترنت و استفاده از تجربیات دیگران بخواهید کودک را درمان کنید، مطمئن باشید نتیجه‌ی خوبی می‌گیرید و تا حد زیادی می‌توانید مشکلات و چالش‌هایی که دانش‌آموز با آن‌ها درگیر است را به حداقل برسانید. وقتی متوجه اختلالات یادگیری در فرزند خود شدید، بلافاصله به متخصص (روانشناس یا روانپزشک کودک) مراجعه کنید تا روش درمانی مناسبی را برای درمان کودک پیش بگیرند و در صورت نیاز شما را به افراد دیگری (گفتاردرمانگر، مربی آموزش‌دیده، متخصص کاردرمانی و…) ارجاع دهند. به این هم توجه کنید که چه برای تشخیص و چه مدیریت و درمان اختلال‌های یادگیری، خانواده و کادر مدرسه باید با هم همکاری کنند.

سخن پایانی

در این مطلب سعی کردیم درباره اختلالات یادگیری در کودکان ابتدایی مهم‌ترین نکات را با شما در میان بگذاریم. همان‌طور که متوجه شدید اختلال یادگیری در دانش‌آموزان ابتدایی می‌تواند به چالش‌های بزرگی تبدیل شود و حتی آینده آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد، اما با شناخت این اختلالات، تشخیص به‌موقع و ارائه راهکارهای مناسب، می‌توان بهبود قابل ملاحظه‌ای در عملکرد تحصیلی و رشد فردی این دانش‌آموزان داشت. همچنین، نقش همکاری بین معلمان، والدین و مربیان (درمانگران) در مدیریت این اختلالات بسیار حیاتی است.