بهترین روش ایجاد رقابت بین دانش آموزان چیست؟

«روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان»، از جمله دغدغه های ارزشمند، برای یک سیستم آموزشی هدفمند است. سیستمی که هم ارزش‌ها برایش مهم است و هم رسیدن به اهداف. اگر کمک به فرزندان‌مان، برای کشف و پرورش استعدادهایشان یک هدف است، ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان، راه با ارزشی است برای رسیدن به این هدف.

ماموریت مجتمع فرهنگی، آموزشی علامه طباطبایی، با ۳۲ سال سابقه فعالیت در آموزش و پرورش اینطور تعریف شده است: «کمک به دانش آموزان با مشارکت اولیاء آنها جهت شناسایی، رشد و پرورش ابعاد مختلف وجودی آنها به کمک آموزشهای کیفی و با همراهی  نیروی انسانی متعهد و بهره گیری از نظام آموزشی به روز و کارآمد.» جای این سوال هم اینجاست؛ ایجاد رقابت بین دانش آموزان، چطور می تواند به اهداف برنامه ریزی شده برای آموزش و پرورش آنها کمک کند؟

چگونه «رقابت سالم» را از «رقابت ناسالم» تشخیص دهیم

پیش از آنکه با روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان آشنا شویم، لازم است تعریف دقیق و قابل لمسی از «رقابت سالم» و «رقابت ناسالم» ارائه کنیم. رقابت سالم در یک محیط آموزشی، به معنای رقابتی است که از نوع سازنده و منفعت‌بخش برای همة‌ شرکت‌کنندگان باشد. این نوع رقابت، منجر به افزایش انگیزه برای یادگیری، بهبود عملکرد و تقویت مهارت‌ها می‌شود. در این نوع رقابت، هدف اصلی، ارتقاء عملکرد خود و دیگران است. در حقیقت رقابت، به نفع تمامی افراد شرکت‌کننده خواهد بود. در مقابل، رقابت ناسالم ممکن است منجر به رفتارهای ناخوشایندی شود که زمینه ساز مشکلات بین فردی همسالان باشد. رقابت ناسالم، معمولاً با افزایش استرس، حسادت، انزوا همراه است و نهایتا به کاهش انگیزه و کاهش عملکرد فردی یا گروهی منجر می‌شود.

مقایسه با «خود» یا مقایسه با «دیگران»؟!

اگر نوجوانی، خود را با همسالانش مقایسه کند، فضایی حاکم می شود که در آن، دانش آموز سعی می کند از دیگری پیشی بگیرد. این سعی و تلاش ممکن است پس از مدتی به درجا زدن عده دیگری منجر شود. چرا که در این مسابقه‌ی دارای برد و باخت، تعدادی به اهداف آموزشی تعریف شده دست می یابند، تعدادی هم که امیدی برای برنده شدن ندارند، احساس سرخوردگی می کنند. پس، اگر روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان مهم است، لازم است تاکید شود که اساسا رقابت به معنای مقایسه فرد با خود است نه مقایسه خود با دیگران. هر دانش آموز باید با توجه به قابلیت ها و رشد و پیشرفتی که در گذشته داشته است مورد سنجش قرار گیرد.

یادگیری مشارکتی؛ یکی از بهترین روش ها

یادگیری مشارکتی، روش مورد تاییدی است که صاحب نظران حوزه تعلیم و تربیت، به منظور توسعه روحیه همکاری در میان دانش آموزان و بعنوان یکی از بهترین روش های ایجاد رقابت بین دانش آموزان پیشنهاد می کنند. در این روش، افراد با توانایی های متفاوت در گروه با یکدیگر کار می کنند، احساس مسئولیت می کنند و آموخته های خود را به سایر اعضا انتقال می دهند. یکی از روش های معمول در یادگیری مشارکتی، استفاده از گروه های چهار نفره است. گروه هایی متشکل از یک دانش آموز قوی در مبحث مورد نظر آموزگار، یک دانش آموز ضعیف و دو دانش آموز متوسط. چنین فضایی علاوه بر موفقیت تحصیلی بیشتر، زمینه ساز رشد اجتماعی و عاطفی نیز خواهد بود. یادگیری در محیطی آرام و انسانی، رقابت را به رفاقت تبدیل می گردد.

آموزش «پذیرفتن شکست»؛ آنچه نباید از آن غافل شد

تبدیل رقابت به یک موضوع سرگرم کننده و جذاب، یکی دیگر از روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان است. این موضوع، به ویژه در مقطع ابتدایی اهمیت زیادی دارد. دانش آموزان دبستانی از بازی بسیار لذت می برند. به همین دلیل پیشنهاد می شود؛ هم در روش تدریس و یادگیری و هم در ایجاد رقابت بین دانش آموزان، از بازی های متنوع بهره گرفته شود. ضمنا مناسب است مشاوران، مربیان و معلمان به دانش آموزان توصیه نمایند تا از دوستانی که آنها را تحت فشار روانی، مقایسه و رجزخوانی قرار می دهند فاصله بگیرند و بیشتر با افراد مثبت و همراه معاشرت کنند. همزمان که شیوه ای را از بین روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان انتخاب می کنیم، نباید از آموزش «پذیرفتن شکست» غافل شویم. همة ما باید بیاموزیم که شکست بخشی از فرآیند یادگیری است.

به این نکته کلیدی توجه کنید!

وقتی روشی را بعنوان یکی از روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان انتخاب کردیم؛ حالا نوبت آن است که به یک نکته کلیدی توجه کنیم: «توجه و تاکید بر ارزش های اخلاقی». این موضوع به نوجوانان کمک می‌کند تا در هر رقابتی، مولفه های اخلاقی مانند رفتار منصفانه، همکاری، احترام به دیگران، و انتقاد سازنده را درک و رعایت کنند. این امر کمک می کند تا رقابت را به عنوان یک فرصت برای بهبود و رشد فردی ببینند نه فقط ابزاری برای پیروزی‌های فردی. کمک گرفتن از مشاوران تحصیلی برای سازماندهی امور درسی و همچنین یک روانشناس جهت اصلاح مشکلات بین فردی دانش آموزان، مکمل ایجاد فضای رقابتی است. وقتی از مشاوران زبده تحصیلی و روانشناسان ماهر استفاده کنیم می توانیم به تقویت اعتماد به نفس دانش آموزان و دستیابی به خودباوری مثبت آنان کمک کنیم. هم اینجا باید تاکید کرد که علاوه بر روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان، اجرای درست این روش ها توسط مجریان مجرب نیز اهمیت دارد.

به تعاملی «همه جانبه» نیاز داریم

انگیزه رقابتی، عموما افراد جامعه را به سمت پیشرفت و توسعه ترغیب می کند که امری مفید و لازم است. آنچه نیاز به مراقبت و آموزش دارد ایجاد یک جو رقابتی سالم است که متاسفانه گاها تقویت روش های رقابتی ناسالم، به آن آسیب زده است. برای انتخاب یکی از روش های ایجاد رقابت سالم بین دانش آموزان به تعاملی همه جانبه نیاز داریم. چه در محیط مدرسه، چه در جمع اعضای خانواده. ارتباط بین خانه و مدرسه می‌تواند به کاهش فشار رقابتی کمک کند و فضایی متعادل و حمایتی برای دانش‌آموزان فراهم بیاورد. در این شرایط همه نوجوانان، فرصت رشد پیدا می کنند و زمینه تحقق شعار رشد و شکوفایی استعدادها در مدرسه مهیا می شود.