چرا کشف استعداد فرزندان اهمیت دارد؟ چطور استعداد کودکان و نوجوانان را کشف کنیم؟

کشف استعداد فرزندان یک مسئله مهم و حتی تا حدودی پیچیده در تربیت و پرورش کودکان است. کودکان منبع شگفتی هستند، پتانسیل زیادی دارند و همواره کنجکاو این هستند که در اطراف‌شان چه می‌گذرد. در هر کودک و نوجوانی گنجینه‌ای از استعدادها نهفته است که اگر به‌موقع کشف شوند، می‌توانند حال و آینده کودک را متحول کنند. به همین خاطر برای والدین آگاه و اهمیت‌دهنده، یافتن و تشخیص استعدادهای فرزندان، به منظور آزاد کردن پتانسیل آن‌ها و بهره‌برداری از آن در جهت رشد و توسعه فرزندان، امری بسیار مهم است. در این مطلب به بررسی روش‌های استعدادیابی کودکان و نوجوانان می‌پردازیم تا والدین، معلمان و جامعه که نقشی اساسی در پرورش استعدادهای کودکان دارند، بتوانند به بهترین شکل آن‌ها را در مسیر پیشرفت‌شان همراهی کنند.

چرا کشف استعداد فرزندان مهم است؟

از دوران کودکی، هر انسانی دارای توانایی‌ها و استعدادهای مخصوص به خود است. این استعدادها می‌توانند در زمینه‌های مختلفی از جمله هنر، علوم، ورزش، موسیقی، ریاضی، زبان‌آموزی و… وجود داشته باشند. کودکانی که در زمان مناسب استعدادشان کشف می‌شود، از همان اول در مسیر استعدادشان گام برمی‌دارند و به بی‌راهه نمی‌روند. سال‌های اولیه‌ی زندگی کودکان در شکل دادن به آینده آن‌ها بسیار مهم است. با این حساب، استعدادیابی مسئله بسیار مهمی است که متاسفانه هنوز چندان که باید به آن اهمیت داده نمی‌شود. در نتیجه بسیاری از افراد در رشته‌ای درس می‌خوانند که دوست ندارند و شغلی که به آن علاقه ندارند را سال‌ها ادامه می‌دهند، در اکثر اوقات هم بدون توسعه فردی، پیشرفت شغلی و با روحیه پایین. در ادامه دقیق‌تر بررسی می‌کنیم که چرا کشف استعداد کودکان اهمیت دارد.

رشد شخصی و افزایش اعتمادبه‌نفس

نوجوانان و کودکانی که استعدادهای خود را می‌شناسند و می‌توانند در آن زمینه‌ها پیشرفت کنند، اغلب اعتماد‌به‌نفس بیشتری نسبت به هم‌سن‌وسال‌های خود دارند. این اعتمادبه‌نفس نیز می‌تواند به توانمندی آن‌ها برای مواجهه با چالش‌ها در زندگی کمک کند و باعث شود که از همان کودکی نقاط قوت خود را بشناسند و هدف داشته باشند.

کشف استعداد فرزندان و موفقیت تحصیلی

کودکانی که در زمینه استعدادهای خود تشویق می‌شوند و به دنبال استعدادهای‌شان می‌روند، اکثرا از نظر تحصیلی هم بهتر عمل می‌کنند. در واقع انگیزه و اشتیاقی که دارند باعث می‌شود تا مسیر تحصیلی را آسان‌تر، موفق‌تر و با رضایت بیش‌تری طی کنند.

موفقیت در مسیر شغلی

شناسایی زودهنگام استعدادهای کودکان و کشف استعداد فرزندان می‌تواند به هدایت آن‌ها به سمت مسیرهای شغلی که با علایق و توانایی‌های‌شان همخوانی دارد کمک کند و در نهایت منجر به زندگی شغلی و شخصی رضایت‌بخش‌تر و موفق‌تر شود. با کشف استعدادها، کودکان می‌توانند به سمت مسیرهایی هدایت شوند که باعث موفقیت‌شان در آینده می‌شود.

مهارت و استعداد چه تفاوتی دارند؟

یکی از مسائل مهمی که در زمینه استعدادیابی باید به آن توجه کرد، تفاوت مهارت و استعداد است. عده‌ای به اشتباه مهارت و استعداد را یکسان در نظر می‌گیرند، در صورتی که چنین چیزی درست نیست. استعداد و مهارت با هم پیوند دارند، اما یکسان نیستند. استعدادها بر پایه ژنتیک و ذاتی هستند، اما باید کشف شوند و پرورش یابند تا به مهارت تبدیل شوند. در واقع مهارت، اکتسابی است و با تمرین و تکرار می‌توان آن را کسب کرد. این‌طور هم می‌توانیم بگوییم که یک فرد بااستعداد لزوما فرد ماهری نیست. تصور کنید یک کودک استعداد قابل‌توجهی در نقاشی دارد، اما تا زمانی که با تلاش، پشتکار و تمرین آن را بهبود نبخشد، این استعداد تبدیل به مهارت نمی‌شود.

بهترین وقت برای کشف استعداد فرزندان چه زمانی است؟

بهترین زمان برای کشف استعدادها و ویژگی‌های ذاتی فرزندان همان دوران کودکی است و اگر بخواهید استعدادیابی را اصولی طی کنید، باید به سنین ۳ تا ۶ سالگی کودک توجه ویژه‌ای کنید. این دوران از نظر فرآیند توسعه‌ای و تربیتی بسیار حیاتی است، چرا که انعطاف‌پذیری ذهن کودکان بالاست و می‌توانند به‌خوبی پیشرفت کنند. در دوران کودکی، مغز کودک به سرعت در حال رشد و توسعه است، بنابراین کودکان به سرعت اطلاعات را جذب می‌کنند و توانایی‌های جدید را سریعا یاد می‌گیرند. در ضمن کودکان در سن پایین تعامل فعالی با محیط دارند و کنجکاو و تجربه‌پذیر هستند، در نتیجه این تعامل‌ها می‌توانند به عنوان فرصت‌هایی برای کشف استعدادها و توانایی‌های آن‌ها عمل کنند. نکته مهم دیگر این که کودکان به تعامل با افراد دیگر و یادگیری از آن‌ها علاقه بیشتری دارند و پذیراتر هستند.

البته فکر نکنید اگر از این سن گذشته باشد، دیگر امکان کشف و پرورش استعداد برای فرزندان‌تان وجود ندارد. هیچ وقت برای استعدادیابی و رسیدن به موفقیت دیر نیست، فقط هر چه سن بالاتر برود، پرورش استعدادها نیاز به زمان بیشتری خواهد داشت.

چگونه استعداد کودکان و نوجوانان را کشف کنیم و پرورش دهیم؟

استعدادیابی کودکان نیازمند توجه والدین و همچنین معلمان است. چرا که مهم‌ترین و اصلی‌ترین نقش را در زندگی کودکان، والدین و معلم‌های‌شان دارند و کودکان زمان زیادی را با آن‌ها می‌گذرانند. کشف استعداد نوجوانان و کودکان بسیار اهمیت دارد، اما باید از روش‌های درستی برای کشف و پرورش استعداد فرزندان استفاده کنید. مثلا گاهی والدین یا معلم‌ها برای این که استعداد کودکان را کشف کنند، بیش از حد به آن‌ها فشار می‌آورند یا آن‌ها را به سمت چیزهایی هدایت می‌کنند که اصلا علاقه یا استعدادی در آن زمینه‌ها ندارند. در این بخش نقش والدین و معلم‌ها در کشف استعداد فرزندان را بررسی می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که هر کدام باید چه اقداماتی در این مورد انجام دهند.

نقش والدین در کشف استعدادها

والدین اولین و تاثیرگذارترین اشخاص در زندگی کودک هستند، بنابراین نقش تعیین‌کننده‌ای در شناخت و پرورش استعدادهای فرزندان خود دارند. در ادامه چند نکته برای والدین برای کشف و حمایت از استعدادهای فرزندشان آورده شده است:

به‌طور دقیق مشاهده کنید

به علایق و رفتارهای فرزندان‌تان توجه زیادی داشته باشید. دقت کنید آن‌ها از انجام چه کاری در اوقات فراغت خود لذت می‌برند؟ چه موضوعات یا فعالیت‌هایی شور و شوق آن‌ها را برمی انگیزد؟ در مقایسه با دیگر کودکان، چه کارهایی را سریع‌تر و راحت‌تر یاد می‌گیرند و انجام می‌دهند؟ این موارد می‌تواند نشانه‌های اولیه‌ای از استعداد آن‌ها باشد.

کودکان را تشویق کنید

محیط و شرایطی را ایجاد کنید که در آن فرزندتان برای کشف استعداد و بیان علایق خود تشویق شود. پرورش استعداد نیاز به تمرین و تلاش دارد و وقتی کودک شما تلاش می‌کند، قطعا لایق این است که او را تشویق کنید. تلاش‌های کودک را تحسین کنید و بازخورد سازنده‌ای برای افزایش عزت نفس به فرزندتان ارائه دهید. به این ترتیب فرزند شما برای تلاش‌های بیشتر تشویق می‌شود و انگیزه می‌گیرد.

کودکان را در معرض تجربیات مختلف قرار دهید

برای کشف استعداد فرزندان خود، آن‌ها را با تجربیات مختلفی در زمینه موسیقی، هنر، ورزش و… آشنا کنید. این مواجهه‌های متنوع می‌تواند به آشکار شدن استعدادهای پنهان آن‌ها کمک کند. هرگز کودک را وادار به انجام کاری نکنید، برای او محدودیت در نظر نگیرید، بگذارید او خودش تجربه کند و بفهمد که در چه زمینه‌ای استعداد دارد. مثلا اگر شما عاشق موسیقی هستید، دلیل بر این نمی‌شود که فرزند شما هم علاقه و استعدادی در این زمینه داشته باشد، اجازه بدهید چیزهای دیگری را هم تجربه کند.

به فرزندان خود گوش کنید

فعالانه و با دقت به صحبت‌های فرزندتان گوش دهید و راهنمای آن‌ها باشید. آن‌ها ممکن است همیشه علایق خود را به وضوح و آشکار بیان نکنند، اما با توجه به مکالمات و سوالات‌شان، می‌توانید کشف کنید که واقعا چه چیزی آن‌ها را مجذوب خود می‌کند و چه استعدادی دارند. به این هم توجه کنید که اگر در رابطه با کودک زیادی سختگیر باشید و بیش از حد برایش باید و نباید تعیین کنید، او نمی‌تواند به‌راحتی درباره علایقش با شما حرف بزند.

کودک را از اشتباه کردن نترسانید

فرزند شما باید تجربه کند تا بتواند استعدادش را کشف کند و پرورش دهد. در مسیر تجربیات خود نیز قطعا اشتباهاتی خواهد داشت. این وظیفه شماست به کودک آموزش دهید که اشتباه کردن هیچ مشکلی ندارد، فقط باید از اشتباهاتش درس بگیرد. کودک باید بفهمد شکست برای رشد لازم است تا در مواجهه با اولین شکست، ناامید نشود و از اهدافش دست نکشد.

از کودکان پشتیبانی کنید

زمانی که کشف استعداد فرزندان با موفقیت انجام شد و به استعداد کودک خود پی بردید، وقت آن رسیده که منابع، امکانات و فرصت‌های لازم را برای رشد و پیشرفت در اختیارشان قرار دهید. این می‌تواند شامل ثبت‌نام آن‌ها در کلاس‌ها، یافتن مربیان و اساتید خوب یا هزینه کردن برای خرید تجهیزات یا وسایل مورد نیاز کودک باشد.

نقش معلمان در کشف استعداد کودکان و نوجوانان

معلمان در کشف و پرورش استعدادهای کودکان نقش به‌سزایی دارند، زیرا آن‌ها زمان قابل‌توجهی را با دانش‌آموزان خود می گذرانند. در این‌جا نحوه مشارکت مربیان در این فرآیند آمده است:

ساختار آموزشی متفاوت داشته باشید

استراتژی‌های آموزش و تدریس را طوری پیاده‌سازی کنید که تجربیات یادگیری فردی امکان‌پذیر باشد و هر یک از دانش‌آموزان با استعدادهای متفاوت بتوانند استعداد خود را کشف کنند. در واقع باید استعدادها و علایق متنوع دانش‌آموزان را در کلاس درس بشناسید و آن‌ها را با  کلاس وفق دهید.

در کلاس درس گفت‌وگوی باز و بی‌تعصب داشته باشید

ارتباطات باز با دانش آموزان را تشویق کنید و اجازه دهید آن‌ها آزادانه صحبت کنند. شما به‌عنوان معلم باید فضایی را در کلاس ایجاد کنید که در آن دانش‌آموزان احساس راحتی کنند تا علایق و رویاهای خود را به اشتراک بگذارند.

از برنامه درسی فراتر بروید

کشف استعداد فرزندان با محدود کردن آن‌ها به برنامه‌های درسی ممکن نیست. برای این که دانش‌آموزان بتوانند استعداد خود را پرورش دهند، باید کلاس‌ها و فعالیت‌های فوق برنامه برای آن‌ها در نظر بگیرید که استعدادهای مختلف را پوشش می‌دهد. این می‌تواند راهی برای دانش آموزان باشد تا علایق و استعداد خود را خارج از روتین درسی کشف کنند.

ما در مجتمع علامه طباطبایی جشنواره‌های مختلف در رشته‌های نانو، رباتیک، نجوم، هوافضا، انیمیشن، زیست پزشکی و برنامه‌نویسی و همچنین جشنواره موسیقی و جشنواره ورزشی برگزار می‌کنیم تا دانش‌آموزان بتوانند استعداد خود را کشف کرده و در آن زمینه به‌صورت تخصصی فعالیت کنند.

ارزیابی و ارائه بازخورد را فراموش نکنید

به‌طور منظم عملکرد دانش‌آموزان را ارزیابی کنید و بازخورد سازنده به آن‌ها ارائه دهید. به این طریق به آن‌ها کمک کنید تا متوجه نقاط قوت و ضعف خود شوند و زمینه‌های بهبود را بفهمند.

با والدین برای کشف استعداد فرزندان همکاری کنید

با والدین مشارکت و همکاری داشته باشید تا مطمئن شوید که استعدادهای کودکان و نوجوانان هم در مدرسه و هم در خانه به رسمیت شناخته و حمایت می‌شود. مثلا این که در مدرسه به استعداد کودک بها داده شود، اما وقتی به خانه می‌رود شرایط و فضا برای رشد و پیشرفت او فراهم نباشد، باعث می‌شود کودک نتواند استعدادهایش را پرورش دهد.

سخن پایانی درباره کشف استعداد فرزندان

کشف و پرورش استعدادهای کودکان به‌عنوان یک وظیفه مهم والدین و مربیان محسوب می‌شود. استعدادیابی در سنین پایین به کودکان این فرصت را می‌دهد که منحصربه‌فرد و موفق باشند و بتوانند توانمندی‌های خود را بهبود ببخشند. این چند روش استعدادیابی کودکان و راهکارهایی که در این مطلب به آن‌ها اشاره کردیم به والدین و معلمان کمک می‌کند تا بهترین محیط برای کشف استعداد کودکان را فراهم کنند و در مسیر موفقیت همراه آن‌ها باشند. در نهایت این را به خاطر داشته باشید که کشف استعداد فرزندان نیازمند حوصله و صبر زیاد است و نباید زود خسته شوید. همچنین، فراموش نکنید که بهترین کار برای کودکان شما این است که از زندگی لذت ببرند و بدون عجله و به‌آرامی استعدادهای خود را کشف کنند و پرورش دهند.