۱۲ روش موثر از راه های افزایش تمرکز در کلاس

همه ما تجربه کرده‌ایم که گاهی در کلاس نشسته‌ایم، اما ذهنمان کیلومترها دورتر پرسه می‌زند؛ میان خاطرات، دغدغه‌ها یا حتی رویاهایی که هیچ ربطی به درس ندارند. در دنیای امروز که سرشار از محرک‌های بصری، فناوری‌های وسوسه‌گر و فشارهای روانی بسیاری است، حفظ تمرکز در کلاس چالشی بزرگ برای دانش‌آموزان و معلمان است. دیگر نمی‌توان فقط با تکیه بر روش‌های سنتی آموزش، انتظار داشت ذهن نوجوانان درگیر و پرانرژی، آرام و منظم باقی بماند. اینجاست که نقش معلم به عنوان هدایت‌گر و الهام‌بخش پررنگ می‌شود؛ او باید بتواند با نگاهی آگاهانه و استفاده از راه های افزایش تمرکز در کلاس، مسیر یادگیری را جذاب و گیرا کند.

افزایش تمرکز در کلاس فقط مهارت آموزشی نیست؛ بلکه هنری است که ترکیبی از شناخت روان دانش‌آموزان، برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد محیطی متعادل را می‌طلبد. در این مقاله، به صورت گام به گام، مجموعه‌ای از موثرترین راه‌ها و شیوه‌های علمی و کاربردی برای افزایش تمرکز در کلاس را بررسی خواهیم کرد. اگر می‌خواهید با راه های افزایش تمرکز در کلاس درس آشنا شوید، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

روش های بالا بردن تمرکز دانش آموزان در کلاس درس

در ابتدا برای آشنایی با راه های افزایش تمرکز در کلاس، باید بدانیم که تمرکز صرفا به‌ معنای بی‌حرکت نشستن و نگاه کردن به معلم نیست؛ بلکه یعنی دانش‌آموز به صورت فعالانه درگیر محتوا، محیط و ارتباط در کلاس باشد. وقتی ذهن او درگیر فضای آموزشی باشد، حواسش کمتر به سرگردانی می‌پردازد و اطلاعات بهتر و عمیق‌تر در حافظه جای می‌گیرند. از مهم‌ترین راههای افزایش تمرکز در دانش آموزان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. استفاده از روش‌های پاداش و تقویت مثبت

وقتی معلم به جای تمرکز صرف بر خطاها، به تلاش‌ها و مشارکت‌های مثبت دانش‌آموزان پاداش می‌دهد، آن‌ها بیشتر به سمت حضور ذهن سوق پیدا می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که پاداش دادن یکی از موثرترین راه‌ها برای ایجاد تغییرات پایدار در رفتار دانش‌آموزان است. این پاداش دادن می‌تواند یکی از راه های موفقیت در کنکور هم باشد.

برای مثال، اگر دانش‌آموزی به صورت داوطلبانه در بحث شرکت کرد یا پرسشی مطرح کرد، معلم می‌تواند بلافاصله با یک تشکر صادقانه یا یادداشت تشویق پاسخ دهد. این اقدام مانند چراغی است که مسیر تمرکز را روشن می‌کند. همچنین، مهم است که پاداش یا تشویق همراه با توضیح دقیق باشد، نه صرفا کار خوب. برای مثال می‌توان از این جمله استفاده کرد: «خیلی خوب توضیح دادی که چرا این نکته مهم است». با استفاده از این روش از راه های افزایش تمرکز در کلاس، دانش‌آموز درمی‌یابد که کدام رفتار او ارزشمند بوده و احتمال تکرار آن افزایش می‌یابد.

۲. جابه‌جا کردن دوستان صمیمی در کلاس

گاهی حضور دوستان صمیمی کنار هم در کلاس باعث می‌شود ذهن دانش‌آموزان به جای درس، روی گپ‌وگفت‌ها متمرکز شود. با مدیریت هوشمندانه‌ ترکیب صندلی‌ها، می‌توان از این نوع حواس‌پرتی جلوگیری کرد. اگر معلم متوجه شود دو دانش‌آموز به طور مداوم در حال صحبت کردن هستند یا تمرکز کلاس را مختل می‌کنند، می‌تواند ترتیب صندلی‌ها را به گونه‌ای جابه‌جا کند که آن‌ها در کنار دانش‌آموزانی با مشارکت مثبت قرار گیرند. با این کار ضمن کاهش گفت‌وگوی بی‌ربط، ممکن است ارتباطات جدید و مثبت‌تری هم میان دانش‌آموزان شکل بگیرد.

۳. ارتباط چشمی با دانش‌آموز

یکی دیگر از راه های افزایش تمرکز در کلاس، برقراری ارتباط چشمی است. ارتباط چشمی معلم با دانش‌آموزان، سیگنالی قدرتمند برای ذهن آن‌ها ارسال می‌کند که «من متوجه شما هستم و برای حضور شما ارزش قائلم». مطالعات نشان داده‌اند که نگاه معلم به دانش‌آموز و برقراری ارتباط بصری می‌تواند انگیزه‌ی یادگیری و مشارکت را افزایش دهد.

برای مثال، هنگام تدریس، معلم می‌تواند همزمان با توضیح مطلب، به دانش‌آموزانی که کمتر مشارکت می‌کنند نگاه کند، لبخند بزند یا نامشان را صدا کند. این کار باعث می‌شود آن‌ها احساس کنند دیده می‌شوند و در بحث وارد شوند، اما باید دقت کرد که نگاه بسیار طولانی یا فشارآور نباشد، چون ممکن است غیرمستقیم استرس ایجاد کند.

۴. مدیریت زمان

مدیریت زمان به‌ معنای کنترل دقیق لحظه‌های آموزش است تا دانش‌آموزان هم احساس خستگی نکنند و هم دچار آشفتگی ذهنی نشوند. وقتی کلاس ساختار زمانی مشخصی داشته باشد (مثلا برای هر بخش تدریس، تمرین و گفت‌وگو مدت معینی تعیین شود) ذهن دانش‌آموز به ثبات و نظم عادت می‌کند.

معلمان موفق که از راه های افزایش تمرکز در کلاس درس استفاده می‌کنند، معمولا از تکنیک‌هایی مثل زمان‌بندی بخش‌های درس، استفاده از زنگ یادآوری یا مرور پایانی کوتاه کمک می‌گیرند تا ذهن‌ها از یادگیری خسته نشوند. برای مثال، اگر تدریس بیش از حد طولانی شود، میزان توجه دانش‌آموزان پس از ۲۰ دقیقه به طور چشمگیری افت می‌کند، اما وقتی در میانه‌ی درس، زمان کوتاهی برای فعالیت گروهی، بازی آموزشی یا حتی چند پرسش سریع در نظر گرفته شود، تمرکز به حالت قبل بازمی‌گردد.

۵. ایجاد محیط حمایت‌‌کننده در کلاس

یکی دیگر از راه های افزایش تمرکز در کلاس، ایجاد احساس امنیت و آرامش ذهنی است. وقتی دانش‌آموز در فضایی باشد که بتواند آزادانه سوال بپرسد، اشتباه کند و نظر خود را بیان کند، تمرکز او به صورت طبیعی افزایش می‌یابد. چنین محیطی می‌تواند یکی از راهکارهای کاهش استرس در دانش آموزان باشد.

محیط حمایت‌کننده به این معناست که معلم به جای تمرکز بر اشتباهات، بر تلاش و پیشرفت دانش‌آموزان تاکید کند. ایجاد فضایی دوستانه، برقراری گفت‌وگوهای محترمانه و شنیدن دیدگاه دانش‌آموزان، باعث می‌شود ذهن آن‌ها از نگرانی و ترس دور بماند و توجه بیشتری به درس نشان دهند. حمایت عاطفی در کلاس، پایه‌ی تمرکز و یادگیری عمیق‌تر است.

۶. استفاده از روش‌های آموزشی متنوع

یکی از مهم‌ترین راه های افزایش تمرکز در کلاس، وجود روش‌های متنوع برای تدریس است. وقتی آموزش فقط به سخنرانی محدود شود، ذهن دانش‌آموزان به سرعت به حالت خاموشی می‌رود. تنوع در روش‌های تدریس مثل ترکیب رنگ‌ها در یک تابلوست؛ هر قدر رنگ‌ها متنوع‌تر و هماهنگ‌تر باشند، توجه بیشتری را جلب می‌کنند.

برای مثال، معلم می‌تواند از ترکیب ویدئوهای آموزشی، فعالیت‌های گروهی، نمایش کوتاه، بازی فکری یا حتی داستان‌سرایی برای انتقال مفاهیم استفاده کند. دروس خشک و نظری، زمانی قابل درک می‌شوند که با مثال‌های ملموس و روش‌های تعاملی همراه شوند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که وقتی یادگیری با چند حس (دیداری، شنیداری و حرکتی) همراه شود، تمرکز و ماندگاری اطلاعات در ذهن تا چندبرابر افزایش پیدا می‌کند.

۷. برقراری ارتباط با پرسش و پاسخ در کلاس

پرسش و پاسخ، یکی از قدیمی‌ترین اما موثرترین راه های افزایش تمرکز در کلاس است. این مورد از تمرین های افزایش تمرکز در کلاس، گفت‌وگویی زنده است که به جای انتقال یک‌طرفه اطلاعات، تعامل و اندیشیدن را به جریان می‌اندازد. وقتی معلم از دانش‌آموزان سوال می‌پرسد، ذهن آن‌ها مجبور می‌شود تا تمرکز کرده، به حافظه رجوع کند و پاسخ مناسب را بیابد.

برای نمونه، معلم می‌تواند پس از هر بخش کوتاه از درس، سوالی مفهومی یا حتی چالشی مطرح کند تا شاگردان وارد تفکر تحلیلی شوند. همچنین، تشویق دانش‌آموزان به پرسیدن سوال نیز به همان اندازه موثر است؛ زیرا در این حالت ذهن آن‌ها از حالت پذیرنده منفعل به حالت جست‌وجوگر فعال تبدیل می‌شود. از سوی دیگر، فضای پرسش و پاسخ، حس مشارکت و احترام متقابل را تقویت می‌کند. دانش‌آموز احساس می‌کند نظرش اهمیت دارد و در نتیجه تمایل بیشتری برای حضور ذهن پیدا می‌کند.

۸. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین

امروزه نمی‌توان از دنیای دیجیتال چشم پوشید، زیرا تکنولوژی، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی دانش‌آموزان شده است. استفاده هوشمندانه از ابزارهایی مانند تخته‌های هوشمند، ویدئوهای آموزشی، اپلیکیشن‌های یادگیری و تست‌های آنلاین می‌تواند توجه دانش‌آموزان را درگیر کند و تجربه یادگیری را از حالت خشک و تکراری خارج سازد.

برای مثال، وقتی معلم مفهومی علمی را با ویدئوی کوتاه توضیح می‌دهد، ذهن دانش‌آموز به صورت طبیعی درگیر تصویر و صدا می‌شود و تمرکز بیشتری پیدا می‌کند. البته نکته مهم این است که استفاده از تکنولوژی باید هدفمند باشد؛ یعنی هر ابزار دقیقا در خدمت یادگیری قرار گیرد، نه اینکه باعث حواس‌پرتی شود. معلم باید مرز باریک میان جذابیت آموزشی و سرگرمی بی‌هدف را بشناسد و از فناوری به عنوان ابزاری برای تمرکز استفاده کند.

۹. حذف عوامل حواس‌پرتی در کلاس

حذف کردن عواملی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند، یکی از راه های افزایش تمرکز در کلاس است. برای آن که ذهن بتواند تمرکز کند، باید محیط اطراف آرام، منظم و بدون عوامل مزاحم باشد. گاهی کوچک‌ترین صداها، نور زیاد، شلوغی چیدمان یا حتی حرکت زیاد در کلاس می‌تواند تمرکز دانش‌آموز را بگیرد. یکی از وظایف معلم و مدیر مدرسه، شناسایی این عوامل و مدیریت آن‌هاست.

به عنوان مثال، قرار گرفتن نیمکت‌ها در کنار پنجره‌ای که رو به خیابان باز می‌شود، علت عدم تمرکز در نوجوانان خواهد بود؛ زیرا توجه دانش‌آموزان را ناخودآگاه به بیرون جلب می‌کند. همچنین، وجود وسایل اضافی و شلوغی در فضای کلاس می‌تواند احساس بی‌نظمی ذهنی ایجاد کند. حتی گاهی نور نامناسب نیز سبب خستگی چشم و افت تمرکز می‌شود. برای رفع این موارد، باید چیدمان کلاس ساده و متعادل باشد، منابع نوری مناسب انتخاب شوند و در زمان تدریس رفت‌وآمدهای غیرضروری به حداقل برسند.

۱۰. ایجاد فضای آرام و پشتیبانی روانی در کلاس

تمرکز ذهنی که یکی از راههای افزایش تمرکز در دانش آموزان است، بدون آرامش روانی امکان‌پذیر نیست. وقتی دانش‌آموز در کلاس احساس امنیت، احترام و درک متقابل کند، ذهنش از اضطراب و نگرانی آزاد می‌شود و بهتر می‌تواند بر محتوای درس متمرکز بماند. فضای روانی کلاس، تاثیری عمیق‌تر از هر ابزار آموزشی بر میزان توجه و یادگیری دارد.

یک معلم می‌تواند با رفتار آرام، لبخند صادقانه و پرهیز از قضاوت عجولانه، محیطی بسازد که دانش‌آموزان در آن بدون ترس از اشتباه کردن حرف بزنند یا سوال بپرسند. در چنین فضایی، حتی دانش‌آموزان خجالتی هم تمایل بیشتری به مشارکت خواهند داشت. همچنین، اگر معلم بتواند استرس‌های بیرونی دانش‌آموزان را درک کند و گاهی چند دقیقه‌ای را به گفت‌وگوی آزاد یا بازی سبک اختصاص دهد، ذهن‌ها از فشار رها می‌شوند و تمرکز با قدرت بیشتری بازمی‌گردد.

۱۱. طرح پروژه‌های گروهی برای تقویت همکاری

کار گروهی، یکی دیگر از راه های افزایش تمرکز در کلاس است. پروژه‌های گروهی فقط تمرینی برای کار تیمی نیستند؛ بلکه فرصتی هستند تا دانش‌آموزان یاد بگیرند چگونه در تعامل با دیگران تمرکز خود را حفظ کنند. وقتی یادگیری در قالب فعالیت مشترک انجام شود، دانش‌آموزان با علاقه و انگیزه بیشتری درگیر موضوع می‌شوند؛ زیرا حس تعلق و مسئولیت پیدا می‌کنند.

به عنوان مثال، معلم می‌تواند گروه‌هایی تشکیل دهد تا هر تیم بخشی از یک موضوع علمی، تاریخی یا هنری را تحقیق کرده و در کلاس ارائه دهد. در این فرایند، هر دانش‌آموز نقش خاصی دارد و باید بر وظیفه خود تمرکز کند تا نتیجه گروه موفقیت‌آمیز باشد.

علاوه بر این، پروژه‌های گروهی باعث کاهش اضطراب و افزایش تعامل میان شاگردان می‌شود. وقتی کار گروهی به درستی هدایت شود، روحیه همکاری، تفکر خلاق و تمرکز ذهنی به شکل طبیعی رشد می‌کند. در واقع، کلاس درس به محیطی پویا تبدیل می‌شود که در آن همه درگیر هدفی مشترک هستند.

۱۲. استفاده از رنگ‌ها و نورپردازی مناسب برای ارائه درس

توجه به تاثیر محیط بر ذهن انسان، یکی از روش های بالا بردن تمرکز دانش آموزان در کلاس درس است. رنگ‌ها و نورها مانند موسیقی خاموشی هستند که می‌توانند منجر عدم تمرکز در دانش آموزان ابتدایی و مقاطع دیگر شوند. در کلاسی با نور مناسب و رنگ‌های ملایم، ذهن به طور طبیعی احساس آرامش و توجه بیشتری دارد.

تحقیقات روان‌شناسی رنگ نشان داده‌اند که رنگ‌های آبی و سبز موجب افزایش تمرکز و حس تعادل می‌شوند، درحالی‌که رنگ‌های خیلی تند مثل قرمز می‌توانند هیجان و استرس ایجاد کنند. نور طبیعی نیز بهترین گزینه برای محیط آموزشی است، چراکه چشم را کمتر خسته می‌کند و باعث افزایش هوشیاری می‌شود.

در صورت نبود نور طبیعی، می‌توان از نور سفید ملایم استفاده کرد و شدت نور را به گونه‌ای تنظیم کرد که نه چشم را آزار دهد و نه فضا را تاریک کند. حتی تغییر جزئی در رنگ دیوار، میز یا پرده‌ها می‌تواند بر تمرکز تاثیر بگذارد.

جمع‌بندی

با توجه به راه های افزایش تمرکز در کلاس که در این مقاله گفته شد، تمرکز در کلاس درس حاصل مجموعه‌ای از عوامل مانند روش تدریس، فضای روانی، نحوه ارتباط معلم با دانش‌آموزان، شیوه مدیریت زمان و محیط است. زمانی که فضای آموزشی با درک، احترام و انگیزه همراه باشد، ذهن دانش‌آموز به طور طبیعی آماده تمرکز می‌شود. تمرکز مهارتی است که می‌توان آن را با تمرین، نظم و توجه پرورش داد. اگر معلم و دانش‌آموز در یک مسیر مشترک برای یادگیری تمرین های افزایش تمرکز در کلاس تلاش کنند، نتیجه نه ‌تنها افزایش تمرکز، بلکه رشد علاقه به درس و اعتمادبه‌نفس نیز خواهد بود.